برنامه‌نویسی وب را از کجا شروع کنیم؟

برنامه‌نویسی وب یک مسیر شغلی است که برای یادگیری آن نیاز دارید در وهله اول  مطالعه کوتاهی درباره چند مفهوم کاربردی در این زمینه داشته باشید. برای مثال، شما بایستی با انواع وب‌سایت و نحوه کار با آنها آشنایی داشته باشید.

در این مقاله سعی داریم ضمن معرفی پیش نیازهای لازم برای یادگیری برنامه نویسی، شما را در زمینه تبدیل شدن به یک برنامه‌نویس حرفه‌ای راهنمایی کنیم.

تعریف وب و برنامه‌نویسی وب

امروزه، با توسعه کار با اینترنت مفاهیم مرتبط با آن به طور گسترده استفاده می‌شود. با این وجود، ممکن است افراد با معنای دقیق این مفاهیم آشنایی نداشته باشند. برای مثال، وب کلمه آشنایی است، اما آیا شما می‌توانید تعریفی از آن ارائه دهید؟

بهتر است بدانید که وب (web) اصطلاح رایجی است که برای عبارت «world wide web» استفاده می‌شود و ترجمه فارسی آن  «تارنمای جهان‌گستر» است که به اختصار با www نمایش داده می‌شود. به عبارت دیگر، وب همان بخش از اینترنت است که دربرگیرنده وبسایت‌ها و صفحات متنی (گرافیکی) است.

تارنمای جهان گستر برای نخستین بار در سال ۱۳۶۸ خورشیدی توسط شخصی به نام تیم برنرزلی در موسسه تحقیقاتی CERN واقع در شهر ژنو و کشور سوئیس کشف شد. در آن دوران، برنرزلی یک زبان نشانه گذاری جدید نیز ابداع کرد و نام آن را HTML گذاشت.

شایان ذکر است که تمامی وبسایت‌ها متشکل از چندین صفحه هستند که با زبان HTML نوشته می‌شوند. چنانچه بخواهید بین این صفحات پیوندی ایجاد کنید، باید از ابرمتن یا Hypertext بهره بگیرید. در نهایت، جهت دسترسی به وب و سایت‌های موجود در آن باید از نرم افزاری با عنوان مرورگر یا Browser  بهره ببرید که برای اینکار متصل بودن به اینترنت الزامی است.

علاوه بر آن، برنامه‌نویسی وب را می‌توان به صورت زیر تعریف کرد: برنامه‌نویسی وب که با عنوان توسعه وب نیز شناخته می‌شود، تمامی اقدامات در راستای ایجاد قابلیت‌ها و عملکردهای مختلف یک وب‌سایت است. در برنامه‌نویسی وب برخلاف برنامه‌نویسی ساده، صفحات وب یا برنامه‌های کاربردی وجود دارند که دسترسی به آنها از طریق مرورگرها صورت می‌گیرد.

برنامه‌نویسی وب گستره وسیعی را در برمی‌گیرد که در ابتدا برای آن یک صفحه وب ساده و ایستا طراحی می‌شود. سپس در ادامه وب اپلیکیشن‌های پیچیده، کسب و کارهای الکترونیک و خدمات شبکه‌های اجتماعی ایجاد می‌شوند.

در حقیقت، برنامه‌نویسی وب به فرایند کدنویسی برنامه‌های کاربردی اطلاق می‌شود که اجرای آن روی یک وب سرور صورت می‌گیرد. سپس، اینترنت امکانی را فراهم می‌می‌آورد که افراد بتوانند به این برنامه‌ها یا اپلیکیشن‌ها دسترسی داشته باشند و از خدمات آن بهره ببرند. وب اپلیکیشن عنوانی است که به برنامه‌های پیاده ساری شده در محیط وب اطلاق می‌شود. از جمله وب اپلیکیشن‌های کاربردی می‌توان Gmail  و GoogleMap را نام برد.

علاوه بر آن، Google sheets نیز یک وب اپلیکیشن است که شباهت زیادی به اکسل دارد. این وب اپلیکیشن امکان استفاده از تمامی قابلیت‌های اکسل را به طور رایگان و از طریق صفحات وب برای کاربران فراهم می‌کند.

ذکر این نکته ضروری است که برای برنامه‌نویسی از زبان‌های مختلفی استفاده می‌کنند که تعدادی از بهترین زبان‌های برنامه‌نویسی در زیر عنوان شده‌اند:

• جاوا اسکریپت: این زبان برنامه‌نویسی را می‌توان پادشاه برنامه‌نویسی وب قلمداد کرد. جاوااسکریپت در حقیقت تنها زبانی است که می‌توان از آن هم در فرانت‌اند و هم بک‌اند استفاده کرد. این زبان در توسعه اپلیکیشن‌های موبایل هم کاربرد دارد.
• پایتون: امروزه زبان پایتون در بین عموم مردم از محبوبیت خاصی برخوردار است. این زبان را می‌توان یک زبان همه کاره دانست که کاربرد آن در زمینه‌های مختلف شناخته شده است. پایتون فریم ورک‌های کاربردی، کتابخانه‌ها و ابزارهای مختلفی برای ایجاد وب اپلیکیشن در خود دارد.
• تایپ اسکریپت: جرو فناوری‌های مدرن برای برنامه‌نویسی به شمار می‌رود.  تایپ اسکریپت قادر به اضافه کردن قابلیت (typesafety) به کدهای جاوااسکریپت است‌. در نتیجه با استفاده از این قابلیت می‌توانیم خطاهای مربوط به نوع را در جاوااسکریپت بیابیم.
• PHP: به عنوان بهترین زبان در توسعه وب اپلیکیشن‌ها شناخته می‌شود. PHP به عنوان یک زبان پویای سمت سرور نیمی از وبسایت‌ها را در اینترنت توسعه می‌بخشد. برای ساده سازی فرایند توسعه در PHP می‌توان از فریم ورک‌هایی نظیر laravel استفاده کرد.
• روبی: افراد مبتدی می‌توانند با یادگیری زبان‌های روبی و PHP که زبان‌های ساده‌تری هستند، برنامه‌نویسی را شروع کنند. فریم ورک Roby on rails  مطابق با الگوی MVC برای برنامه‌نویسی وب ایجاد می‌شود. با بهره‌گیری از این فریم ورک می‌توان به تولید وبسایت‌های بزرگی نظیر گیت هاب اهتمام ورزید.

مراحل یادگیری برنامه نویسی وب

همانطور که در بالا اشاره شد، آشنایی با انواع وب‌سایت برای شروع برنامه نویسی ضرورت بسیاری دارد. در این مورد بهتر است بدانید که در کل دو نوع وب‌سایت وجود دارد که به شرح ذیل می‌باشند:

وب‌سایت‌های استاتیک یا ایستا

در این نوع از وبسایت‌ها محتوا ثابت است و چنانچه نیاز به اضافه کردن محتوای جدید داشته باشید، باید کدنویسی مجدد انجام دهید. برای مثال، در صورتی که شما یک وب‌سایت ۵ صفحه‌ای داشته باشید، برای افزایش تعداد صفحات باید دوباره کد نویسی کنید و برای دسترسی به این صفحه یک ویرایش بر روی صفحات قدیمی انجام دهید و پیوندی برای این صفحه جدید ایجاد کنید.

وب‌سایت‌های داینامیک یا پویا

کار با این وبسایت‌ها نسبت به وب‌سایت‌های استاتیک یا ایستا به مراتب آسان‌تر است. چرا که فقط یکبار نیاز دارید تا کدنویسی هسته را انجام دهید. پس از آن، انتشار مطالب کار سهل و آسانی خواهد بود.

علاوه بر شناخت انواع وبسایت شما نیاز به یادگیری استفاده از زبان‌های برنامه نویسی، سیستم‌های مدیریت محتوا و … دارید. در لیست زیر مواردی را که در برنامه‌نویسی وب نیاز به یادگیری آنها دارید، عنوان کرده‌ایم:

یادگیری CSS ،HTML و جاوا اسکریپت

شروع برنامه‌نویسی وب بسیار وابسته به یادگیری سه زبان برنامه‌نویسی HTML، CSS و جاوااسکریپت است‌. در واقع، این سه زبان اسکلت اصلی وبسایت‌ها و وب اپلیکیشن‌ها را تشکیل می‌دهند.

یادگیری وردپرس

برای یادگیری برنامه‌نویسی وب نیاز به یک سیستم تولید محتوا خواهید داشت که وردپرس بهترین آنها به شمار می‌رود. مطابق با آمار صورت گرفته این نرم افزار متن باز و رایگان توانسته است سهم ۶۳ درصدی در ایجاد وبسایت‌ها را به خود اختصاص دهد.

زبان برنامه‌نویسی وردپرس، PHP است که از پایگاه داده MYSQL بهره می‌برد. با توجه به قابل نصب بودن وردپرس روی هر وب سروری (میزبانی) میزان استفاده از آن بسیار زیاد است.

آشنایی با UI و UX

در طراحی وب معمولا نیاز است که با تجربه کاربری (Ux) و رابط کاربری (UI) آشنایی داشته باشیم. این دو برنامه نویسان را در درک بهتر نحوه عملکرد یک وب‌سایت یاری می‌دهد.

یادگیری bootstrap

واکنش گرایی یا bootstrap  اصطلاحی است که در برنامه‌نویسی وب استفاده می‌شود. وبسایت واکنشگرا وبسایتی است که متناسب با اندازه صفحه نمایش چینش و فاصله عناصر آن تغییرمی‌کند. با استفاده از bootstrap که چارچوب و فناوری یک وب‌سایت را تشکیل می‌دهد، طراحی وبسایت‌های واکنشگرا آسانتر می‌شود. از طرفی، بوت استرپ را می‌توان یک فریم‌ورک فرنت‌اند به شمار آورد که با استفاده از زبان‌های HTML، CSS وجاوااسکریپت کار می‌کند‌.

یادگیری SQL و PHP

یادگیری این دو مورد که در برنامه‌نویسی بک اند استفاده می‌شود، در برنامه‌نویسی اختیاری است .  از SQL می‌توان در مدیریت پایگاه داده و ذخیره اطلاعات استفاده کرد. PHP نیز یک زبان اسکریپت نویسی برای قرار دادن داده‌ها در پایگاه داده یا بیرون کشیدن اطلاعات از پایگاه داده است. PHP همچنین برای انجام محاسبات و پیاده‌سازی قابلیت‌های عملکردی لازم استفاده می‌شود.

توجه داشته باشید که درک تسلط بر برنامه‌نویسی وب با وردپرس با یادگیری نحوه عملکرد SQL و PHP و چگونگی همکاری این دو فناوری امکان‌پذیر است. MySQL نیز از جمله سیستم‌های مدیریت پایگاه داده متن باز، رایج و مبتنی بر SQL محسوب می‌شود که یادگیری آن برای کار با پایگاه داده می‌تواند مفید واقع شود.

آشنایی با مفاهیم پایه سئو

سئو یا بهینه سازی موتورهای جستجو عملیاتی برای بهبود جایگاه یک وب‌سایت در موتورهای جستجو به خصوص در گوگل است که جزو مهم‌ترین مهارت‌ها در کسب و کارهای آنلاین محسوب می‌شود. در ارتباط سئو با برنامه‌نویسی وب می‌توان چنین اظهار نمود که ساختار و کدنویسی وبسایت نقش پررنگی در سئو ایفا می‌کند.

برای مثال، سئو سایت وابستگی زیادی به انتخاب برچسب‌های مناسب در کدنویسیHTLML  دارد. ذکر این نکته ضروری است که آشنایی با مفاهیم پایه سئو برای یک توسعه دهنده وب کافی است و حتما نباید در این زمینه تخصص داشته باشد. چنانچه به دنبال کسب تخصص در زمینه سئو هستید، پیشنهاد می کنم ابتدا در مورد مراحل یادگیری سئو مطالعه فرمایید.

یادگیری فناوری‌های پیشرفته

توجه داشته باشید که توسعه وبسایت‌ها و وب اپلیکیشن‌ها تنها منوط به استفاده از زبان‌ها و فناوری‌های فرانت‌اند و بک‌اند نیست. چرا که برای توسعه وبسایت‌های بزرگ نظیر آمازون، فیسبوک و… نیاز به فناوری‌های پیشرفته دیگری دارد که عبارتند از:

فریم ورک‌ها

زبان‌های برنامه‌نویسی را ساده‌تر می‌کنند. با استفاده از فریم ورک‌ها می‌توان وظایف دشوار و پشتکار در راه اندازی وبسایت را خودکارسازی کرد تا کار با آنها ساده‌تر شود.

کتابخانه‌ها

در کتابخانه‌ها معمولا قطعه کدهای آماده گردآوری و دسته بندی می‌شوند تا امکان پیاده سازی قابلیت‌های عملکردی آنها بدون نیاز به کدنویسی صورت بگیرد.

API

به عنوان یک واسط برنامه‌نویسی اپلیکیشن شناخته می‌شود که توسعه دهنده یک برنامه کاربردی تحت وب آن را ایجاد می‌کند. به کارگیری برخی از قابلیت‌های وب اپلیکیشن یا وبسایت توسط سایر توسعه دهندگان نیز بدون کدنویسی و با استفاده از API مربوطه صورت می‌گیرد.

برنامه نویسی بک اند و فرانت اند

در دنیای برنامه نویسی وب، با عبارات Front-end و Back-end روبرو هستیم. در ادامه هر کدام را به شکل جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم.

تعریف برنامه نویسی سمت کلاینت یا فرانت اند

این شیوه برنامه نویسی که به نام توسعه فرانت اند نیز شناخته می‌شود، فرایندی است که در آن کدهای HTML، CSS و جاوا اسکریپت برای ایجاد وبسایت‌ها و وب اپلیکیشن‌ها به کار گرفته می‌شود. این نوع از برنامه‌نویسی کارکردها و قابلیت‌هایی برای کاربران فراهم می‌آورد که او به طور مستقیم با آنها سروکار دارد. (رابط و تجربه کاربری) برای مثال، یک برنامه نویس فرانت اند طراحی مواردی همچون رنگ متن، استایل‌ها، تصاویر و جدول‌ها، دکمه‌ها و منوهای ناوبری را بر عهده دارد.

در برنامه نویسی فرانت اند با توجه به تغییر مرتب ابزارها  و روش‌های به کار گرفته شده برای ایجاد سمت کلاینت برنامه نویس باید همواره اطلاعات خود را در زمینه تحولات این حوزه افزایش دهد. در واقع او باید تلاش کند که هدف اصلی طراحی سایت یعنی حصول اطمینان از خوانا بودن و مرتبط با موضوع بودن متن نوشته شده در سایت را مدنظر قرار دهد.

علاوه بر آن، با توجه به اینکه امروزه کاربران دستگاه‌های مختلفی را برای باز کردن صفحات وب و کار با اپلیکیشن‌ها به کار می‌گیرند، برنامه نویس فرانت اند باید در این زمینه تلاش بیشتری داشته باشد. در واقع، او باید اطمینان حاصل کند که سایت یا اپلیکیشن طراحی شده قابلیت باز شدن در انواع مرورگرها، سیستم عامل‌ها و دستگاه‌های مختلف را دارد.

بهتر است بدانید که در کل یک برنامه نویس فرانت اند وظایف زیر را بر عهده دارد:

• بهینه سازی تجربه کاربری
• استفاده از HTML، جاوااسکریپت و CSS  برای تبدیل مضمون‌های طراحی شده به واقعیت
• توسعه و نگهداری رابط کاربری یعنی UI
• پیاده سازی طراحی در وبسایت‌های موبایل
• ایجاد ابزاری برای بهبود برهمکنش و تعامل سایت فارغ از نوع مرورگر
• مدیریت روند کاری نرم افزار
• پیگیری بهترین راهکارهای سئو
• برطرف کردن خطاها و باگ‌ها و انجام آزمایش‌ها و تست‌های لازم برای سنجش میزان کارایی وب اپلیکیشن

تعریف برنامه نویسی سمت سرور یا بک اند

این نوع از برنامه‌نویسی حوزه‌ای در توسعه وب به شمار می‌رود که تمرکز آن بیشتر بر روی عملکرد یک وب‌سایت یا وب اپلیکیشن معطوف است. بک اند را می‌توان به عملیات پشت صحنه تعبیر کرد. در نتیجه، برنامه‌نویسان وب به نوشتن کدهایی مشغول می‌شوند که ارتباط بین مرورگر وب و پایگاه داده و سرورها را برقرار می‌کند.

در حقیقت، کدهای تولیدی در برنامه‌نویسی سمت سرور برای تعیین کارکردها و منطق یک وب اپلیکیشن به کار می‌روند. بهتر است بدانید که فناوری پیاده شده در بک اند به طور مستقیم در معرض دید کاربران قرار نمی‌گیرد.

علاوه بر آن، یک وب سایت یا وب اپلیکیشن دارای بک اندی است که منطق اصلی برنامه، پایگاه داده، هم پیوندی، API و سایر فرایندهای بک اند را دربر می‌گیرد. شایان ذکر است که بک اند یک وب‌سایت یا وب اپلیکیشن به طور مداوم در پس زمینه اجرا می‌شود.

یک توسعه دهنده سمت سرور همواره تلاش می‌کند که خدمات درخواستی کاربران بدون نقص و در سریع‌ترین زمان ممکن به دست آنها برسد. بنابراین، برنامه‌نویسان سمت سرور باید حتما تسلط و دانش برنامه‌نویسی در سطح پیشرفته را داشته باشد.

برنامه نویسان بک اند به طور کلی برای برقراری سازو کارهای ارتباط سرور، اپلیکیشن و پایگاه داده از زبان‌های برنامه‌نویسی و ابزارهای مختلفی بهره می‌برند. برخی از این زبان‌ها عبارتند از: PHP، روبی، پایتون، جاوا، دات نت که جهت تولید نرم افزار استفاده می‌شوند.

همچنین، ابزارهای مورد نیاز برای این کار نیز شامل موارد ذیل هستند: MYSQL ، اوراکل و SQL Server   که برای جستجو، ذخیره سازی یا تغییر داده‌ها و ارائه آنها به کاربر در کدهای فرانت اند استفاده می‌شوند.

بهتر است بدانید که بعد از درک نیازمندی‌های یک پروژه، این توسعه دهندگان بک اند هستند که موثرترین و بهینه‌ترین راهکارها را برای تبدیل کردن و بازگرداندن داده‌ها به فرانت‌اند را برای تعامل با کاربر انجام می‌دهند.

در این زمینه، برخی از مواردی که نیازمند فراهم سازی بسترهای لازم در بک اند برای تعامل کاربر با آنهاست به شرح ذیل می‌باشند: پرکردن یک فرم، ایجاد حساب کاربری، خرید آنلاین و…

در ادامه مهمتربن وظایف و مسئولیت‌های یک برنامه نویس بک اند عنوان شده‌اند:

• ایجاد پایگاه داده، یکپارچه سازی و مدیریت آن
• کار با فریم ورک‌های بک اند برای ساخت نرم افزارهای سمت سرور
• کار با فناوری‌های مرتبط با وب سرورها
• انضمام فناوری‌های رایانش ابری
• کار با زبان‌های برنامه‌نویسی سمت سرور
• کار با سیستم عامل‌ها
• توسعه سیستم‌های مدیریت محتوا، استقرار و نگهداری آنها
• انضمام API
• تنظیمات امنیتی و جلوگیری از حملات هکرها
• ارائه گزارش‌ها، تجزیه و تحلیل آمار
• به کارگیری فناوری‌های پشتیبان گیری و بازیابی برای وبسایت‌ها و پایگاه داده

کدنویسی وب چگونه انجام می‌شود؟

نوشتن کدها در برنامه‌نویسی به وسیله ادیتورهای پیشرفته انجام می‌شود و می‌توان حتی با نرم‌افزاری مانند Notepad نیز کدنویسی را انجام داد. این وجود، ادیتور و نرم افزارها قابلیت کامل کردن خودکار کد، رنگ گذاری کلمات کلیدی، تشخیص خطاها و فرمت بندی کدها را ندارد. اینجاست که نقش ویرایشگرهای کدنویسی مشخص می‌شود.

ویرایشگرهای کدنویسی امکانات متنوعی دارند و می‌توانند کدنویسی را برای برنامه‌نویسان جذاب‌تر کنند. این امر می‌تواند باعث صرفه‌جویی در زمان برنامه‌نویسان شود. از معروف‌ترین cod editorها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

•  php storm
• Microsoft Experssion web
• Notepad++
• Adobe DreamWeaver
• Komodo Edite
• NetBeans

نتیجه گیری

برنامه نویسی وب فرایندی است که برای یادگیری آن ابتدا باید با مفاهیم مختلفی آشنایی پیدا کنید. در این مقاله برخی از مفاهیم کاربردی برای این کار شرح داده شد که می‌توانید با افزایش مطالعه خود در این زمینه‌ها، یادگیری برنامه نویسی را آغاز کنید.

امروزه، گسترش استفاده از کامپیوتر و اینترنت سبب شده است که برنامه‌نویسی به یکی از مشاغل پردرآمد تبدیل شود که امکان دورکاری نیز برای آن فراهم است. یادگیری این رشته برای علاقه مندان به رشته It کار آسانی است و این افراد می‌توانند با اندکی تلاش و پشتکار به یادگیری برنامه‌نویسی بپردازند.